Churchill, dat gaat niet zonder hoorngeschal

Elke prestigieuze Britse acteur van zekere leeftijd speelt ooit Winston Churchill, grapte The New Yorker onlangs. Een aangename uitdaging, want Churchill geeft acteurs houvast. Bolhoed, sigaar, natte lippen, de met as bevlekte broek tot het borstbeen opgetrokken: je bent hem zomaar. Zo kleurrijk, met zijn bellen cognac, brieven gedicteerd in bad, provocatief naaktlopen. Zo’n vlezig karakter: knorrepot, intrigant, humorist, huilebalk, grillig én vastberaden. En dan nog al die fraaie volzinnen en historische speeches die je mag uitspreken: „I have nothing to offer but blood, toil, tears, and sweat.”

Lastig om echt te falen als Churchill, nog lastiger om de rol echt leven in te blazen. Het wordt al snel een karikatuur. Alle respect daarom voor Gary Oldman in Darkest Hour, een acteur die ooit doorbrak als de gedoemde Sex Pistols-bassist Sid Vicious en nu met fat suit en latex onderkinnen alle film-Churchills voor hem doet vergeten. Dat zijn er vele tientallen, met een piek in het laatste decennium; hoe dat samenhangt met Brexit is voer voor historici. Bij Oldman geloof je werkelijk dat Churchill onder druk kan breken, al weet je natuurlijk beter. Een Oscar zou verdiend zijn.

Darkest Hour vangt aan op 10 mei 1940, ook Churchills ‘finest hour’: eindelijk premier na vele jaren als back bencher razen tegen Hitler. Het blijkt tevens de eerste dag van de Blitzkrieg. Drie weken later is West-Europa onder de voet gelopen en zijn ruim 300.000 Britse manschappen omsingeld in Duinkerken. Churchill wankelt onder intriges van zijn oude vijanden. ‘Appeasers’ als Neville Chamberlain en minister van Buitenlandse Zaken Lord Halifax eisen vredesonderhandelingen.

Het verhaal van Darkest Hour is vaker verteld: in 2009 nog in de leerzame HBO-film Into the Storm. Bijna elk relatie, situatie of quote kon je elders zien. Churchills ontbijt op bed met spek en eieren, sigaar en whisky. De knorrige afhankelijkheid van echtgenote Clemmie, met een fraaie mix van aristocratische staal en kwetsbaarheid vertolkt door Kristin Scott Thomas. De jonge, afgeblafte secretaresse Mrs. Layton (Lily James), die Churchills navelstreng met de echte wereld wordt.

Gary Oldman treft het met regisseur Joe Wright (Anna Karenina), de grootmeester van de barokke wervelcamera. Wright is voorbestemd voor Darkest Hour: in 2007 begon zijn film Atonement met een van de fraaiste ‘long takes’ ooit, van Britse troepen op het strand van Duinkerken. Wie in oorlogsfilm Dunkirk een meesterwerk ziet, moet dat maar eens bekijken.

Een Churchillfilm is al snel bloedsaai, weet ook Joe Wright. Het vereist lappen tekst en uitleg, drama komt van oude mannen die ruzie maken, de climax is een historische speech. Wright vertelt veel met beelden, en schuwt daarbij de clichés niet. Integendeel: hij vergroot ze eerder uit. Met extreem theatrale belichting van overbekende interieurs – Buckingham Palace – en ‘tracking shots’ van Churchill die door Westminster of het doolhof van zijn oorlogsbunker beent.

Soms slaat dat om in kitsch. Zie Churchill vanuit een vliegtuig richting Frankrijk inzoomen op een blond jochie in een vluchtelingenstroom of zijn standvastige volk ontmoeten in de metro. Maar verdorie, dit ís een sleutelmoment in de wereldgeschiedenis. Mei 1940 mag je visueel uitbenen, zoals in Dunkirk, maar ook die film kon uiteindelijk toch niet zonder aanzwellend hoorngeschal. Laat het Lagerhuis dus maar exploderen in een brullende papierstorm na Churchills „we shall never surrender!” Een man die zijn land en de wereld redde met retoriek en drama verdient niet minder.