Isabel Allende: ‘Verliefd zijn op je 75ste is niet anders dan op je 17de’

Schrijver Isabel Allende hoeft niet lang na te denken over de vraag waarom zij zo succesvol is. „Ik schrijf over emoties: jaloezie, wraak, hartstocht. De dingen waar Shakespeare eeuwen geleden al over schreef. Omdat emoties universeel zijn, kunnen mensen over de hele wereld zich met mijn verhalen identificeren, hoe overdreven ze soms ook lijken.” ‘De best gelezen Spaanstalige auteur’, noemde de Latin American Herald Tribune Allende onlangs. Op haar website staat het bewijs: 23 boeken, 70 miljoen verkochte exemplaren, in 36 talen. Beroemdheden als Barack Obama en Oprah Winfrey wilden maar wat graag met hun idool op de foto.

Maar Allende – een vrouw met pretogen en een krachtige uitstraling – heeft geen sterallures. „Ben je gek”, roept zij als ik haar vraag of zij over honderd jaar nog gelezen wordt. „De auteurs wier werk transcendeert, zijn op twee handen te tellen. Het maakt mij niet uit hoe ik na mijn dood word herinnerd. Mannen willen controle over hun imago en nalatenschap. Liefst ook een standbeeld. Heb je ooit een vrouw zoiets horen zeggen?”

We zitten in haar kantoor in Sausalito, een idyllisch havenstadje nabij San Francisco (VS). Allende (75) schenkt thee in sierlijke kopjes. „Heb je honger?”, vraagt ze. „Er zit een goede Japanner aan de overkant.” Meteen vertelt ze wat ze aan veel journalisten voor mij heeft verteld: „Dit kantoorpand was eerst een bordeel, toen een kerk en daarna een koekjesfabriek. We glijden af op de sociale ladder. Hahaha.”

Ze kan zowel zakelijk als persoonlijk zijn. Middenin een openhartig betoog over haar onzekerheden, rent zij naar de deur voor een werkoverleg met haar zoon. Nicolás (51) zet zich in voor de Isabel Allende Foundation, die hulp biedt aan kwetsbare vrouwen en meisjes. De stichting is een eerbetoon aan Allendes dochter Paula, die jong overleed aan de complicaties van een stofwisselingsziekte. Ze lag een jaar in coma.

Het is verslavend om je geliefd te voelen

We praten over Allendes roman De winter voorbij (verschijnt deze maand in Nederland), die zij opdroeg aan haar nieuwe liefde Roger. Toen Allende het boek schreef, kende zij hem nog niet, maar het is alsof zij zijn komst zag aankomen. Roger vertoont veel gelijkenis met hoofdpersonage Richard, een universiteitsprofessor die verliefd wordt op zijn Chileense collega Lucía.

Roger leidde een routineus bestaan voor hij Allende ontmoette. Hij werkte voor een groot advocatenkantoor en woonde aan Park Avenue in New York. De dood van zijn vrouw was de eerste grote tegenslag in zijn leven. Roger treurde, maar bleef hetzelfde leven leiden. Vroeg naar de sportschool, naar zijn werk, dineren, nieuws kijken, een boek lezen en naar bed.

‘Als een gordeldier beschermd door zijn pantser’, schrijft u over Richard. Geldt dat ook voor Roger?

„Ja, maar zijn huid is van kristal. De derde keer dat wij elkaar ontmoetten, kwam hij al met een diamanten ring op de proppen. Roger was, net als Richard, klaar voor verandering. Hij zocht een excuus. Dat excuus was ik.”

Hoe verklaart u dat Roger en Richard zo op elkaar lijken?

„Mijn vorige vertaler – ze is met pensioen – denkt dat ik gebeurtenissen voorvoel. ‘Kies zorgvuldig je onderwerpen, want ze worden werkelijkheid’, zei Margaret.”

Een soort magisch realisme?

„Waarschijnlijk.”

Het gerucht gaat dat u zwaar verliefd bent.

„Mensen vragen vaak hoe het is om verliefd te zijn op je 75ste. Niet anders dan op je zeventiende. Alleen heb je geen tijd voor kleinzieligheid, jaloezie en spelletjes. Vroeger zou ik niet zo snel zijn gaan samenwonen. Maar het geeft vertrouwen dat Roger van New York naar Californië – toch bijna een vreemd land – wil verhuizen. Binnenkort trekt hij bij mij in, met zijn kleding en zijn fiets.”

Hoe hebben jullie elkaar ontmoet?

„In het voorjaar van 2016 luisterde hij in de auto naar een interview met mij. Ik vertelde over mijn debuutroman Het huis van de geesten, maar Roger was het niet eens met wat ik zei. Er volgde een mail naar mijn kantoor. In de maanden daarna blééf hij me maar mailen. Soms een paar keer per dag.”

U raakte verslaafd aan zijn aandacht?

„Ja. Het is verslavend om je geliefd te voelen.”

Dat had u lang niet gevoeld?

„Dat had ik nog nooit gevoeld.”

Nog nóóit?

„Nóóit. Ik keek iedere dag of er een boodschap in mijn mailbox zat. Ik voelde me verraden als hij een dag oversloeg.”

Wat trekt u in hem aan?

„Ik werd verliefd op zijn fatsoen, generositeit en gevoel voor humor. Verder weet ik eerlijk gezegd weinig over Roger. De finesses leer je pas kennen als je met iemand samenleeft.”

Het vergt moed om toch het avontuur aan te gaan.

„Het is onverantwoord!”

Om verliefd te worden?

„Nee, om te gaan samenwonen zonder proefperiode. Maar ik heb veel affaires en huwelijken achter de rug [Allende is twee keer getrouwd geweest] en ik voel dat het ditmaal anders is.”

Hoe reageerde uw omgeving?

„Bijna iedereen was geschokt. Op mijn moeder na, die was uitgelaten. Ik ben met Roger naar Chili gereisd om hem aan haar en mijn stiefvader voor te stellen. ‘Dit is mijn nieuwe vriend’, zei ik tegen mijn stiefvader. ‘Alweer één?’, vroeg hij. Roger schrok zich rot.”

Uw nieuwe roman begint met een citaat van Albert Camus: ‘Midden in de winter begreep ik eindelijk dat er in mij een onoverwinnelijke zomer huisde.’ Geldt dat ook voor u?

„Ik zit inderdaad in de winter – of op z’n minst het staartje van de herfst – van mijn leven. Geen levensfase waarin je verwacht verliefd te worden. Misschien dat het mij daarom zo veel moeite kostte mij los te maken van Willie, mijn tweede echtgenoot. Toen ons huwelijk barsten begon te vertonen, was ik achter in de zestig. Ik had veel energie in onze relatie gestopt. We hadden een gezin, een huis, honden, tal van herinneringen. Durf dan maar eens onder ogen te zien dat je liefdespartner niet meer met je wil zijn.”

Jullie waren 27 jaar samen. Was het niet pijnlijk dat hij niet meer met u wilde zijn?

„Eigenlijk was het meer onverschilligheid van Willie. Jaren geleden stelden artsen een longaandoening bij hem vast. Hij kreeg een levensverwachting van twee jaar. Willie verloor zijn zelfvertrouwen. Toen zijn zoon daarna overleed aan een overdosis, knapte er iets in hem. We zijn in therapie gegaan, maar toen was het al te laat. ‘Ik weet wat jij nodig hebt, maar ik kan het je niet geven’, zei Willie. Toen wist ik: we moeten uit elkaar.”

Een tijd lang was Allende een vrouw alleen met hond. Ze was „een beetje eenzaam”, maar wijdde zich aan een boek over eenzaamheid: De Japanse minnaar. Juist toen zij het gevoel kreeg dat „er emotioneel niets meer in het vat zat”, brak de onoverwinnelijke zomer door.

In een Ted Talk zei u dat veel mensen het pervers vinden: een oudere vrouw die naar liefde en seks hunkert.

„Oudere vrouwen mogen het wel nastreven, maar er niet over praten. De emoties kunnen hoog oplopen als ze dat wel doen. Sommige mensen vinden het walgelijk. Terwijl het toch een heel normale menselijke behoefte is.”

Hoe komt dat, denkt u?

„Onze westerse maatschappij is gericht op jeugdigheid. Mensen kunnen zich niet voorstellen dat ouderen behoefte hebben aan liefde en avontuur. Onbegrijpelijk, want die behoefte is bij veel ouderen groot. Ik heb een vriendin die op haar 81ste trouwde met een oud-klasgenoot van dezelfde leeftijd. Ze hebben zeven jaar de wereld rondgereisd, genietend van elkaars lichaam en alle avonturen.”

How to live passionately - de Ted talk van Isabel Allende.

Allende houdt ook van reizen. Ze heeft in tien landen gewoond, waaronder Spanje, Libanon, Venezuela en België. Door te reizen sta je meer open voor andersdenkenden, is haar ervaring. Want hoe kun je aanvoelen wat er in de wereld speelt als je nooit je dorp hebt verlaten? Allende vertelt dat zij als twintiger stage liep in Brussel, met een grote groep Congolese mannen. „Na een week hingen die mannen mij zó de strot uit, dat ik van plan was mijn stage op te geven. Ik vertelde mijn begeleider dat de heren het vrouwentoilet binnenvielen, weigerden met mij te eten en mij opzij duwden als wij door dezelfde deur moesten.”

Haar begeleider begreep haar grieven, maar stond erop dat Allende zelf aan de groep uitlegde waarom zij vertrok. „Toen ik mijn verhaal had gedaan, viel er een stilte. ‘U schokt óns, mevrouw Allende’, zei een van de mannen. ‘Nooit heeft een vrouw met mij aan tafel gezeten. Mijn moeder en zussen moesten wachten tot de mannen gegeten hadden.’ Ik zei dat de meeste Belgen zich gedroegen als ik. ‘Wie weigert zich aan te passen krijgt het nog moeilijk’, waarschuwde ik.”

Allende besloot het jaar uit te zitten, om te leren van die vreemde gewoonten. Zoals zij na haar vlucht uit Pinochets Chili, in de jaren zeventig, ook leerde van de gebruiken in haar nieuwe thuisland Venezuela. „Chilenen zijn somber, sober, verantwoordelijk en punctueel. In Venezuela was er destijds geld in overvloed. Er werd meer champagne gedronken dan in heel Europa bij elkaar. Niemand kwam zijn beloften na. Dat vergde een groot aanpassingsvermogen.”

Allende werd geboren in Peru in een katholiek gezin met drie kinderen. Haar vader was diplomaat en neef van Salvador Allende, president van Chili tussen 1970 en 1973. In een van haar boeken noemt Allende haar vader ‘een intelligente lafaard’. Hij verdween onder mysterieuze omstandigheden toen zij nog een kleuter was. Haar moeder verhuisde naar Chili en trok in bij haar ouders.

Allende hield veel van haar autoritaire grootvader – hij was een rasverteller – maar zette zich ook tegen hem af. „Hij vond het maar niets dat vrouwen werkten en onderwijs volgden. Laat staan dat ze creatief waren. Meisjes konden in zijn ogen alleen moeder en echtgenote worden.”

‘Op mijn vijfde was ik al een feminist’, heeft u wel eens gezegd.

„Als meisje merkte ik dat mijn moeder een slimme en opmerkzame vrouw was. Het bevreemdde mij dat niemand dat zag. Mijn moeder was volledig afhankelijk van haar vader en broers. Ik wist: zo wil ik niet worden. Ik wilde als mijn opa zijn: vrij en zelfvoorzienend.”

Hoe gaat het nu met uw moeder?

„Ze is 97 en heeft het brein van een vijftienjarige. Echt ongelooflijk, hoe fenomenaal haar geheugen is. Ik schrijf haar nog elke dag. Een dag niet schrijven aan mijn moeder, is een dag niet leven.”

Een goede vriendin van u zegt dat uw moeder u zelfvertrouwen geeft, omdat ze in u gelooft.

„In het jaar dat Paula in coma lag, leunde ik erg op mijn moeder. Honderd dagen lang zat ze met mij aan haar ziekenhuisbed. Ze zei niet dat Paula zou herstellen. Ze zei wel: jij bent sterk genoeg om hier overheen te komen. Als ik huilde en schreeuwde uit wanhoop, gaf mijn moeder geen krimp. Pas nadat zij was flauwgevallen van vermoeidheid, stapte ze in het vliegtuig naar huis.”

Allende merkt dat de rollen langzaam worden omgedraaid. Vroeger beschermde haar moeder háár, nu is het andersom. Allende voorziet in haar levensonderhoud en geeft haar emotionele steun. „Mijn brieven zijn even belangrijk voor haar, als haar brieven voor mij zijn.”

Hanteert zij nog steeds het rode potlood voordat uw manuscripten naar de uitgever gaan?

„Mijn moeder leest ze wel, maar zet geen aantekeningen meer in de kantlijn. Daar is ze mee gestopt na mijn eerste en laatste thriller: Ripper (2013). Het genre sprak haar niet aan. Er werd naar haar smaak te veel gemoord. Ze beklaagde zich ook over de seksscènes in andere boeken. ‘Waarom schrijf je dat op’, vroeg ze. ‘Mensen gaan nog denken dat jíj dat doet!’”

Uw vader is de grote afwezige. Wat voor impact had dat op uw leven?

„Nadat wij van Lima naar Santiago waren verhuisd, heb ik zijn naam nooit meer gehoord. Mijn moeder heeft al zijn foto’s vernietigd. Als mijn broers en ik naar hem vroegen, viel er een ongemakkelijke stilte. Per toeval kwam ik erachter hoe hij heette. In de kelder vond ik een kist met oude boeken. In sommige stonden de initialen ‘TA’. Wie is TA, vroeg ik aan mijn oom. ‘Je vader Tomás’, zei hij.”

Allende zag haar vader decennia later nog één keer. Hij kreeg een hartaanval op straat, het lijkenhuis belde of zij hem wilde identificeren.

‘Het gemis van een vader slaat een gat in het hart van een vrouw’, zegt de moeder van Lucía in De winter voorbij. Herkent u dat gevoel?

„Mijn therapeut heeft mij daarvan overtuigd. Het verklaart waarom ik mij niet graag afhankelijk maak van een man. Ik moet er erg aan wennen dat Roger mij wil beschermen en knuffelen. Dat gat in mijn hart heeft een stempel op mijn persoonlijkheid gedrukt.”

Ook op uw schrijven?

Voor het eerst is het stil. „Misschien wel”, zegt zij weifelend. „Ik schrijf wel erg veel over sterke vrouwen en afwezige vaders.”

Sinds de dood van haar dochter kan niets Allende meer uit haar evenwicht brengen. Ze vertelt dat zij de afgelopen jaren van de ene tragedie in de andere viel. Ze scheidde, haar hond ging dood, haar drie beste vrienden gingen dood, haar agent overleed. „Maar tezamen was het nog geen tien procent van de pijn die ik voelde na het overlijden van Paula”, zegt zij.

Over het verlies van haar dochter schreef Allende het beroemde boek Paula, dat bijna een kwart eeuw later nog steeds veel persoonlijke post oplevert. „In Paula probeerde ik aan mezelf uit te leggen wat er gebeurd was”, zegt Allende. „Het jaar dat ik dat boek schreef, was een waterscheiding. Ik spreek sindsdien van ‘mijn leven voor’ en ‘mijn leven na’. Nog steeds ben ik dankbaar voor alle mooie dingen in mijn leven, maar ik jaag het succes niet meer na. Alles is relatief geworden.”

Allende draagt de pijn van het verlies van haar dochter altijd en overal met zich mee, zegt ze. Het is een fijne pijn, ze zou er niet vanaf willen.

Waarom niet?

„Het maakt mij een beter mens. Ik word er zachter van.”

Hoe merkt u dat?

„Vroeger vond ik mezelf allesbehalve aantrekkelijk. Mijn moeder was adembenemend mooi, vergeleken bij haar was ik een muis. Nu denk ik: wat maakt het uit. Ik geniet er zelfs van als Roger mij glamoureus noemt. Zo zou ik mezelf nóóit typeren!”

Allende mag dan al 35 jaar goed gelezen romans schrijven – haar 23 boeken waren ook in Nederland bestsellers – het duurde lang voor zij zich een volwaardig auteur voelde. Het wereldwijde succes van haar debuutroman gaf een boost, maar zij durfde haar baan als schoolbestuurder pas na haar derde boek op te geven. „Ik verdiende meer met mijn schrijverschap dan op school – maar de inkomsten bleven onregelmatig.”

Lees ook: U houdt van klassiekers? Dit zijn onze 50 mooiste romans uit de wereldliteratuur

Na haar zesde boek besefte Allende dat zij elk project tot een goed einde had gebracht. „Hoe moeilijk dat soms ook is”, zucht zij. „Soms zoek ik weken naar de juiste manier om een verhaal te vertellen. Schrijf ik in de eerste persoon? Begin ik aan het eind en werk ik terug? Vertel ik het verhaal chronologisch? De eerste zin zet vaak de toon. En bij twijfel gooi ik passages weg. Ik recycle zo min mogelijk.”

Soms weet zij pas tegen het eind van een boek waar het over gaat. „Als ik research doe naar iets, weet ik niet waarom ik dat doe. Ik vertrouw erop dat ik iets schrijf omdat het belangrijk voor mij is. Het is intuïtief, ik kan het niet intellectualiseren.”

Voor Het eiland onder de zee (2010) deed zij vier jaar onderzoek naar slavernij in Haïti. „Waarom slavernij? Waarom Haïti? Pas toen het boek af was, begreep ik dat het over machtsmisbruik en straffeloosheid gaat. Niet alleen de meester over de slaaf, maar ook de misbruiker over de misbruikte, mens over dier, man over vrouw, arm over rijk, ouder over kind. Straffeloze macht: het is altijd een thema in mijn leven geweest.”

In de epiloog van De winter voorbij schrijft u over ‘de door de walgelijke verkiezingscampagne van Donald Trump ontketende xenofobie jegens latino’s’. Maakt u zich zorgen over de toekomst?

„Trump heeft die negatieve sentimenten niet uitgevonden, hij heeft ze alleen geoogst. Wat niet wegneemt dat het naargeestig kan worden als hij niet gestopt wordt. Trump kan een oorlog verklaren om de publieke opinie te bespelen. Toen ik dertig jaar geleden bij Willie introk in Amerika, zei ik al: jouw land heeft het in zich fascistisch te worden.”

Voelt u zich desondanks thuis in de VS of bent u toch meer Chileens?

„Ik sta met één voet in Chili en één voet in Amerika. In Amerika ben ik een buitenlander, maar geen outsider. Hier heb ik mijn stichting, Roger, mijn zoon en kleinkinderen. Ik zie mezelf niet terugkeren naar Chili. Maar als je me vraagt wat ik ben, zeg ik toch: Chileens. Die wortels draag je als immigrant altijd met je mee.”

De winter voorbij, Isabel Allende, Uitgeverij Wereldbibliotheek, 19,99 euro