Een tiener moet over zelfdoding kunnen praten

Suïcidale gedachten zijn goed te behandelen. „Maar dan moet je er wel van weten en ze serieus nemen”, zegt psychiater Jan Mokkenstorm, oprichter van zelfmoordpreventielijn 113. Dat 81 tieners vorig jaar zelfmoord pleegden, vindt hij schrikbarend. De 48 tieners die dat een jaar eerder deden, waren er ook 48 te veel. En de 48 in 2015 ook. Maar 81 – dat is een trendbreuk. „Dat zijn drie middelbare schoolklassen vol.”

Terwijl je er volgens Mokkenstorm zo veel aan kan doen, als je suïcidaliteit als symptoom snel behandelt. „Sommige huisartsen of psychologen gaan eerst op zoek naar een ziekte, een oorzaak. Ze zoeken een depressie en de oorzaak voor die depressie. Maar dat kan heel lang duren. Je moet eerst de suïcidale gedachten – die vaak dwanggedachten zijn – bespreken en hanteerbaar maken.” Dwanggedachten? „Je hersens kunnen je goed voor de gek houden met ‘oplossingen’ die geen ‘oplossingen’ zijn.”

Als een tiener depressief is, of er een einde aan zegt te willen maken, moet de omgeving een veiligheidsplan maken, zegt Mokkenstorm. „Zie het als een ouder die de eerste week meefietst naar de middelbare school. Je bespreekt samen de gevaren, de moeilijke kruispunten. Dat kan ook met paniekaanvallen en suïcidale gedachten.” Je zet op een rij: wat doe je als je in paniek raakt? Hoe voel je dat aankomen? Wie bel je dan? Is die persoon bereikbaar? En welke dingen kun je zelf doen om je prettiger, kalmer, te laten voelen?

Lees ook: Sores in jeugdzorg en meer suïcide. Een verband?

Veiligheidsplan

Mokkenstorm: „Uit onderzoek blijkt dat mensen die al eens een mislukte zelfmoordpoging deden, veel hebben aan zo’n veiligheidsplan. Driekwart doet daardoor nooit meer een zelfmoordpoging.”

Soms overvalt zelfdoding familie en vrienden. Dan zag niemand het aankomen. „Dat komt meestal door schaamte. Dat het kind, of een jongere, denkt: ‘ik ben anders dan iedereen denkt. Ik ben eigenlijk homoseksueel of eigenlijk niet stoer en zelfverzekerd. Als mijn vrienden daar achter komen, zullen ze me laten vallen.’ Ze houden zich heel lang groot. Denken het in hun eentje te kunnen oplossen. Maar dat kan niet. Je bent in je eentje niet opgewassen tegen sommige denkbeelden. Die móét je met iemand bespreken.”

Er zijn allerlei upstream developments in de maatschappij, waar tieners aan worden blootgesteld, en waaraan je niet zo snel iets kunt doen, zegt Mokkenstorm. De druk om op school te presteren, is verhoogd. De druk om voortdurend mooi, glamoureus en vrolijk over te komen op sociale media, bestond vroeger niet. Het aantal vechtscheidingen stijgt.

En er was de Amerikaanse serie 13 Reasons Why , die vorig jaar ook in Nederland massaal werd bekeken, waarin een tienermeisje zelfmoord pleegt. Vervolgens blijkt ze dertien bandopnames te hebben gemaakt waarin ze kennissen en vrienden toespreekt over de dertien redenen voor haar suïcidaliteit. Het meisje zelf wordt voorgesteld als een heldin, de ‘daders’ die haar het leven zuur maakten, hebben vanaf dat moment grote problemen. De serie stelt zelfmoord volgens sommigen voor als een ultieme oplossing. Volgens anderen is het juist goed geweest depressie, pesten en suïcidaliteit bespreekbaar te maken.

Toch zijn er ook downstream developments, zegt Mokkenstorm, omstandigheden, ontwikkelingen waar je wel wat aan kunt doen. „Zorg dat huisartsen getraind zijn in het herkennen van suïcidaliteit. Dat mensen, tieners, erover durven praten. Dat er online veel goede raad en informatie beschikbaar is”.

Overschat tieners ook niet, zegt hij. „Ze kunnen zo volwassen klinken als ze mensen napraten die ze op televisie hebben gehoord. Maar dat is schijn, ze weten heel veel gewoon nog niet.” Eigenlijk, zegt Mokkenstorm – eerder als vader dan als psychiater – moet een tiener 35 procent van zijn tijd lummelen. Te laat komen, fouten maken. „Een tiener moet niet 100 procent van zijn tijd geven of presteren. Dat is te veel.”