Direct naar artikelinhoud
NieuwsJustitie

OM wil vonnisafspraken met verdachten om procedures te verkorten

In een poging procedures te versnellen wil het Openbaar Ministerie vooraf met bekennende verdachten afspraken kunnen maken over de hoogte van de straf. Dit maakte OM-topman Gerrit van der Burg donderdag bekend op een congres over de rechtspraak in Den Haag. In veel andere landen is deze vorm van onderhandelingsjustitie al gebruikelijk.

Een rechtszaal in het Paleis van Justitie in Den Haag.Beeld ANP

Van der Burg stelde tegelijkertijd voor om vaker procesafspraken te maken, een middel dat nu al sporadisch wordt ingezet. In dat geval spreken rechtspartijen bijvoorbeeld af om onderzoekswensen te beperken, zodat een strafproces sneller kan worden afgehandeld. ‘Het recht op een eerlijk proces is en blijft het uitgangspunt’, aldus Van der Burg.

Door bezuinigingen op de strafrechtketen nam de gemiddelde duur van rechtszaken afgelopen jaren almaar toe. In 2017 (het laatste meetpunt) duurde een strafzaak gemiddeld 243 dagen, ruim acht maanden. In 2016 was dit nog 218 dagen. In hoger beroep kunnen zaken zelfs jaren duren.

Het is hoog tijd dat het huidige strafsysteem op de schop wordt genomen, vindt Laura Peters, strafrechtonderzoeker aan de Rijksuniversiteit Groningen. ‘De strafrechtketen is aan het vastdraaien. Complexe procedures verlopen verschrikkelijk stroperig. De verschillende partijen staan in conflict tegenover elkaar: ze werken elkaar tegen. Vonnis- en procesafspraken zijn juist gericht op samenwerking.’

Proces in sneltreinvaart

Het maken van vonnisafspraken is in bijna alle Europese landen al onderdeel van het rechtssysteem. Ook in de VS is deze vorm van onderhandelingsjustitie gebruikelijk. De regels verschillen per land, maar in het algemeen geldt dat een verdachte (via zijn advocaat) en het OM onderling tot een concept-uitspraak komen, inclusief de strafmaat.

Als de rechter besluit hierin mee te gaan, dan kan een proces in sneltreinvaart worden afgehandeld. Er is geen onderzoek meer nodig, getuigen hoeven niet te worden gehoord en er is maar één zittingsdag nodig. Dit vertaalt zich in capaciteitswinst: een groot goed in het overbelaste rechtssysteem.

Volgens OM-topman Van der Burg lenen vooral afgebakende fraude-, drugs- en milieuzaken zich voor vonnisafspraken. Hij wil binnenkort met de advocatuur en rechtspraak in gesprek over een herziening van het strafsysteem.

Lagere kosten

Jeroen Soeteman, voorzitter van de Nederlandse Vereniging van Strafrechtadvocaten, is bereid hierover te praten. ‘Het kan in het belang zijn van onze cliënten, die hierdoor veel minder lang in onzekerheid zitten over wat ze te wachten staat. Ook slachtoffers en nabestaanden, voor wie zittingen onwaarschijnlijk heftig zijn, zullen hier blij mee zijn. Het scheelt de maatschappij bovendien heel veel kosten.’

Nu worden door rechtspartijen al zo nu en dan afspraken gemaakt over de strafeis, maar omdat een wettelijke basis ontbreekt hoeft de rechter zich hier niet aan te houden.

Soeteman: ‘Ik ken twee gevallen waarbij het OM in overleg met de advocaat en de verdachte het idee van een werkstraf opperde, waarna de rechtbank een gevangenisstraf oplegde. Ik zou verdachten binnen de huidige praktijk niet adviseren om van tevoren afspraken te maken.’

Lagere straffen

Critici stellen dat vonnisafspraken lagere straffen in de hand werken. Ook zou er een gebrek aan transparantie zijn. ‘Voor de samenleving is het niet goed zichtbaar hoe criminaliteit wordt aangepakt’, zegt Henk Naves, voorzitter van de Raad voor de rechtspraak.

Bij vonnisafspraken bestaat volgens Naves bovendien het risico dat slachtoffers niet de kans krijgen om hun verhaal in de rechtszaal te doen en, waar nodig, een schadeclaim in te dienen. ‘Dit staat haaks op de ontwikkeling die de laatste tien jaar gaande is in het Nederlandse strafrecht, waarbij slachtoffers juist een grotere rol krijgen.’