In de strijd om de macht in het Witte Huis tussen President Trump en zijn veiligheidsadviseur John Bolton, zou je haast de kant van Trump kiezen. Een wat minder belangrijk argument is Trumps afkeer van de snor van Bolton. Een betere is zijn wantrouwen in het inschattingsvermogen van zijn adviseur, die aan minister van Buitenlandse Zaken Mike Pompeo een gewillige medestander heeft. Het duo zet nu de zaken op scherp, hoe lang gaat dat goed?

Bolton heeft de president in een jaar tijd een harde lijn gesouffleerd in ten minste tien dossiers. Er zijn er veel meer, maar in deze gevallen heeft de VS de zaken op scherp te gezet. Trump zegt alles onder controle te hebben. Maar is dat wel zo? Hier zijn de belangrijkste dossiers op een rijtje:

Noord-Korea

John Bolton heeft nooit geloofd in een deal met Noord-Korea. In de jaren negentig saboteerde hij al (een begin van) een akkoord tussen Bill Clinton en Kim Jong-il, de vader van de huidige dictator Kim Jong-Un. Hij gelooft nu ook niet in een deal met Noord-Korea over de denuclearisering van het land.

Niet zo lang voor hij Nationaal Veiligheidsadviseur werd, pleitte Bolton openlijk voor zíjn oplossing: regime change in Pyongyang. Hij overtuigde Trump een jaar geleden, na diens eerste ontmoeting met Kim Jong-Un, ervan dat een compromis niet stap voor stap moest worden bereikt, maar dat Noord-Korea eerst maar eens flink over de brug moest komen met ontmanteling van zijn arsenaal.

Wie nog enig geloof had in de trumpiaanse macho-benadering in de buitenlandse politiek, komt daar nu wel op terug.

Lees ookDonald Trump versus Kim Jong-un: de eindstand in Singapore15 juni 2018

Nóg explicieter was zijn pleidooi voor een oplossing à la Libië van het probleem Noord-Korea, die zoals bekend eindigde met oorlog en de moord op Khadaffi.

Dat stond een tweede ontmoeting tussen Trump en Kim in februari van dit jaar in Singapore niet in de weg. Maar die liep op niets uit (en Trump liep na een telefoontje van Bolton weg) omdat een slecht voorbereide Trump en een onbuigzame Kim het niet eens werden.

Na die mislukking is het maar de vraag of beide partijen elkaar weer zullen ontmoeten. De Noord-Koreaanse raketproeven zijn weer hervat. Zuid-Korea is in verwarring en bang. Poetin heeft zich intussen net als in Syrië als vertrouwenspersoon gemeld. In het Pentagon wordt weer verder gedokterd aan het Bolton-scenario van regime change na een militaire interventie. En wie nog enig geloof had in de trumpiaanse macho-benadering (‘dat regelen we wel even’) in de buitenlandse politiek, komt daar nu wel op terug.

Iran

Ook hier is regime change in Teheran de oplossing in de ogen van Bolton. De deal die Obama en de rest van de wereld in 2015 met Iran sloten om het nucleaire programma in elk geval voor tien tot vijftien jaar van zijn angel te ontdoen, is te vuur en te zwaard door Bolton bestreden.

Er was misschien niet eens zoveel druk op Trump voor nodig om de president tot eenzijdige opzegging van de deal te bewegen. Wellicht is het Trump nog te doen om een variant van coercive diplomacy met Iran om een gunstigere deal te krijgen. Maar Bolton wil de situatie op scherp te zetten en schuwt een militaire clash in ieder geval niet.

Lees ookMacht op vrijdag: Gênant, hoe Den Haag vluchtelingen ruilde voor vruchten in Venezuela1 februari 2019
Venezuela

Toen Juan Guaidó op 25 april de macht dacht te grijpen in Venezuela had hij groen licht van Bolton. Toen de machtsgreep toch niet zo soepel verliep als hij had gehoopt, gooide Bolton zijn gewicht in de strijd en maande hij drie belangrijke Venezolaanse ‘overlopers’ hun trouw aan Juan Guaidó waar te maken.

Het liep anders. Defensieminister Vladimir Padrino López, opperrechter Maikel Moreno en de commandant van de Presidentiële Garde Rafael Hernandez Dala, lieten het op het moment suprême afweten. Padrino stond op 1 mei gewoon nog naast Maduro, die de dag van de arbeid vierde en de staatsgreep mislukt verklaarde. Trump moet tandenknarsend gedacht hebben dat Bolton zijn hand overspeeld had.

Het Internationaal Strafhof

Het Internationaal Strafhof berecht buitenlandse leiders die zich voor oorlogsmisdaden moeten verantwoorden. Daar komt niks van in, waarschuwde Bolton in september vorig jaar op een bijeenkomst van de rechtse Federalist Society:  ‘The United States will use any means necessary to protect our citizens and those of our allies from unjust prosecution by this illegitimate court.  If the court comes after us, Israel, or other allies, we will not sit quietly.’

Binnenkort schijnen Amerikaanse soldaten die zich in Irak en Afghanistan misdragen hebben gepardonneerd te worden. 

De gedachte alleen al dat een Amerikaan in Den Haag terecht zou staan, is voor de VS onverdraaglijk. Zulke zaken besteed je niet uit en bovendien kun je de VS – de politieman van de wereld – niet de maat nemen die je iemand als Omar Bashir aanmeet. Bolton verklaarde: ‘Het Strafhof is dood’.

Lees ookKo Colijn over het Internationaal Strafhof22 maart 2019

Medio maart besloot de VS elke medewerker van het Strafhof die zich met zo’n onderzoek bezighield een visum te weigeren en dreigde met sancties. ‘Intimiderend’ en ‘schurkachtig’ werden die maatregelen genoemd in de wereld van NGO’s. Het Strafhof protesteerde, maar is intussen gezwicht: er komt geen onderzoek naar Amerikaanse oorlogsmisdaden. Binnenkort  schijnen Amerikaanse soldaten die zich in Irak en Afghanistan misdragen hebben gepardonneerd te worden. 

Wapenbeheersing

Begin oktober gaf de (toen nog) minister van Defensie Jim Mattis de Navo-bondgenoten twee maanden de tijd om nog met een creatief idee te komen. Anders zou in december op de Navo-jaarvergadering in Brussel toch echt een knoop doorgehakt moeten worden over Russisch wangedrag inzake wapenbeheersing.

Daar stak Bolton een stokje voor: in een verrassingstoespraak op 20 oktober werd de knoop al doorgehakt door Trump met de aankondiging dat de VS zich uit het INF-raketverdrag zou terugtrekken. Alle bondgenoten werden gepasseerd. Bolton reisde meteen naar Moskou om minister van Buitenlandse Zaken Sergej Lavrov nog eens bij te praten. Mattis ruimde het veld. Bondskanselier Merkel bedong nog twee maanden uitstel, maar dat was een formaliteit.

Nu schuift de VS Saoedi-Arabië als oorlogspartner naar voren in de stand-off met Iran. Zelfs Trump twijfelt of hij wel in het moeras van een oorlog met Iran wil worden gezogen.

Als Bolton ook nog zijn zin krijgt met betrekking tot het andere (en laatste) strategische arms control-verdrag – New START (Strategic Arms Reduction Treaty) – zal een halve eeuw van nucleaire wapenbeheersing vanaf 2021 tot het verleden behoren.

Lees ookMacht op vrijdag: De Khashoggi-affaire is een schandelijk lesje in politieke hypocrisie26 oktober 2018
Saoedi-Arabië

Bolton droomt van een machtswisseling in Iran. Bommen op Iran, schreef hij ooit in de New York Times. Geobsedeerd door dat verlangen steunt hij Saoedi-Arabië, de natuurlijke vijand van Iran. Aanvankelijk alleen nog in de vorm van indirecte steun door dat land in zijn (brute) oorlog tegen de Houthi’s in Jemen te helpen, door na de moord op de journalist Khashoggi de andere kant op te kijken, en te gokken op Saoedische steun (en geld) voor het langverwachte vredesplan van Jared Kushner voor het Midden-Oosten. Nu schuift de VS Saoedi-Arabië als oorlogspartner naar voren in de stand-off met Iran. Zelfs Trump twijfelt of hij wel in het moeras van een oorlog met Iran wil worden gezogen.

Noordpool

Jaren van rust rond de Arctische Oceaan dreigen nu verstoord te worden door een steeds offensievere Amerikaanse houding in de Arctische Raad, het modelbolwerk van multilateralisme en bedachtzaam overleg over dit stuk wereld waar het te koud is om de  kwesties op de spits te drijven.

Lees ookMacht op vrijdag: De strijd om de smeltende Noordpool is losgebarsten17 mei 2019

Bolton is natuurlijk niet overal de schuld van: het smeltende ijs, het bereikbaar worden van bodemschatten, het bevaarbaar worden van zeeroutes, en de Chinese inmenging komen niet uit zijn koker. Maar het op scherp zetten van het slapende conflict met Canada over doorvaartrechten en het weigeren om het Zeerechtverdrag (UNCLOS) te ratificeren, zijn maar een greep uit de nieuwe koers die Amerika vaart: America First ook in het hoge noorden.

Brazilië

Dat John Bolton niets moet hebben van de drie landen die hij de ‘Trojka van tirannie’ noemt, is welbekend en hem niet kwalijk te nemen. Venezuela, Nicaragua en Cuba zijn niet bepaald paradijs op aarde. Ook in deze gevallen luidt de oplossing van Bolton: regime change. Maar met welke middelen en met welke partners?

Het Brazilië van de ultrarechtse Bolsonaro – homofoob, racistisch en vrouwonvriendelijk – ziet hij als ideale bondgenoot. Op 19 maart van dit jaar twitterde Bolton er ’trots’ op te zijn  om Brazilië tot ‘non-Nato Ally’ te benoemen. Toen Bolsonaro eind maart het Witte Huis bezocht, ging Trump nog een stap verder door over toetreding tot de Navo zelf te reppen, en de Braziliaanse sollicitatie bij de OESO (Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling) te onderschrijven.

Twitter

Deze dienst is alleen beschikbaar wanneer alle cookies zijn geaccepteerd

Wijzig cookie voorkeur

De europese Unie

De lijst van Amerikaanse schofferingen van de EU is te lang om te herhalen. Je zou kunnen volstaan met de conclusie dat Brussel door de VS nu als een samenzwering en vijand wordt gezien, zeker op handelsgebied. Het opnieuw ‘uitstellen’ van vorige week van de invoertarieven op Europese auto-onderdelen klinkt positief, maar is dat niet vergeleken bij het ‘afstel’ dat Canada en Mexico vorige week kregen.

John Boltons afkeer van de EU is zo mogelijk nog groter dan die van de Verenigde Naties.

Het argument dat de auto’s de Amerikaanse nationale veiligheid zouden bedreigen is ronduit beledigend, de meeste EU-leden zijn immers ook Navo-bondgenoot van de VS.

De eis om meer aan defensie uit te geven en tegelijk te dreigen dat Europa nu niet ineens minder defensiemateriaal bij Lockheed of Boeing moeten kopen is vals: de EU heeft geen echte plannen voor een Europees leger en vier van de vijf defensiecontracten gaan naar Amerikaanse wapenfabrikanten. Daarbovenop erkent de EU het prerogatief van de Navo (al bekt ‘Geen Europees Leger’ ook voor Europese populisten lekker). Trump schimpt op Macron en Merkel, maar rolde vorige week voor Orban de rode loper uit en prees zijn immigratiepolitiek.

John Boltons afkeer van de EU is zo mogelijk nog groter dan die van de Verenigde Naties. Hij begroette de benoeming van António Guterres tot secretaris-generaal van de VN met de kwalificatie dat die niet alleen socialist was maar ook in de EU geloofde.

De brexit roemt hij als ‘een ware volksrevolutie’, de pogingen van de EU om de nucleaire deal met Iran overeind te houden, vindt hij pervers, en de beslissing van Trump op 2 mei jongstleden om niet langer uitzonderingsvergunningen te geven aan landen die Iraanse olie inkopen komt uit zijn koker.

China

Met de vervanging van Herbert McMaster door John Bolton als Nationaal Veiligheidsadviseur in april 2018 is het voorzichtig waarschuwende geluid ten opzichte van China helemaal weg. McMaster was met Rex Tillerson en huismeester John Kelly de laatste adult in the room die Trump bij de les hield. Hij was het op vrijwel elk punt oneens met de president.

Trump heeft zelf nauwelijks kennis van zaken, daarom leunt hij op de adviezen van zijn entourage.

Trump kreeg met Bolton op elk dossier een jaknikker op de meest havikachtige manier. De focus verschoof naar China: volgens Bolton minstens zo bemoeizuchtig als Rusland in het beïnvloeden van buitenlandse verkiezingen. En niet alleen via sociale media, maar volgens Bolton ook met het Zijderoute-initiatief: een poging tot beïnvloeden die in de wereldgeschiedenis zijn weerga niet kent.

Bolton ontketende deze lente een campagne in de VN tegen het ‘stelende’ en via Huawei ‘spionerende’ China, en heeft een single short message aan de leiders van de grote rivaal: ‘you will never prevail’. In de huidige anti-Huawei-campagne heeft Bolton de handelsoorlog en veiligheidsstrategie volkomen in elkaar gevlochten tot één geïntegreerde confrontatie.

Winst door slagkracht

In alle gevallen geldt dat president Trump nauwelijks zelf kennis van zaken heeft, en daarom leunt op de adviezen van zijn entourage. Nu komt dat vaker voor: een extern advies is niet ongewoon, maar dan het liefst wel een afgewogen advies dat voors en tegens op een realistische wijze inschat, rekening houdt met belangen en meningen van andere landen, met effecten op korte en lange termijn, met het verschil tussen gelijk hebben en gelijk krijgen en tussen ideeën en uitvoering.

Aan de aanwezigheid van die vaardigheden moet bij het duo Bolton en Pompeo ernstig worden getwijfeld. In alle gevallen gingen de heren als olifanten door de porseleinkast. Waar Trump ten minste nog America First als een soort handleiding voor buitenlandse politiek hanteert – wat op zichzelf behoorlijk onvolmaakt is, maar iets van een strategische afweging ten minste niet uitsluit – lijken Bolton en Pompeo gedreven door maar één motief: winst door slagkracht.

Die eenvoud zal de VS duur komen te staan, want leiderschap vergt verantwoordelijkheidsgevoel en subtiliteit. Knap dat ze dat in minder dan een halve ambtstermijn hebben verspeeld.