Van ‘Schnutenpulli’ tot ‘Salamilockdown’ - dit zijn de mooiste Duitse coronaneologismen

Aan de groeiende lijst Duitse coronawoorden wist CDU-voorzitter Armin Laschet er onlangs een toe te voegen: Laschet pleitte voor een ‘Brücken-Lockdown’, een lockdown van een week of drie die de periode moet overbruggen tot het gros van de kwetsbare mensen is ingeënt. In de categorie ‘lockdown’ kende het Duits ook al de ‘Salamilockdown’ – een lockdown die ontstaat uit steeds nieuwe kleine maatregelen – en de ‘Flockdown’, een lockdown niet van overheidswege maar door sneeuwval afgedwongen. De ‘Brücken-Lockdown’ van Laschet, zo schamperden critici, komt vooral voort uit de wens van Laschet zich te meten met zijn CDU/CSU-lijsttrekkerconcurrent Markus Söder en diens stevige coronapolitiek in Beieren.

De Duitse taal is bijna 1.400 woorden rijker sinds het begin van de pandemie. Het Leibniz-Institut für Deutsche Sprache (IDS) in Mannheim houdt een lijst bij. „Het Duits schept plezier in nieuwe woorden, nieuwe samenstellingen of versmeltingen. En ja, ook onze politici doen daar graag aan mee in hun pogingen zich eloquent uit te drukken”, zegt Christine Möhrs, hoofd van de afdeling woordenschat aan het instituut.

Zeldzame uitbreiding

Behalve voor lockdowns bestaan er tal van termen voor mondkapjes, per regio verschillend. In het Schwabisch is een mondkapje ook wel een ‘Maultäschle’, naar de plaatselijke gevulde pastavariant (‘Maultaschen’), in het noorden is ‘Schnutenpulli’ (iets als ‘snuittruitje’) gangbaar. In Markus Söders Beieren schijnt ‘Söderlappn’ voor te komen; zuidelijker, in Oostenrijk, is ‘Pappnwindel’ sinds het begin te horen (‘Pappn’ als ‘muil’, bijvoorbeeld in de uitroep ‘Hoit de Pappn’, ‘windel’ van ‘luier’). Voor kapjesweigeraars kent het Duits ‘Nacktnase’, ‘blootneus’.

Möhrs is verrukt over het Duits van de pandemie en de creativiteit van de Duitstaligen. „Het is heel zeldzaam om een dergelijke uitbreiding van de woordenschat in de tijd zelf te kunnen documenteren.” Volgens Möhrs dienen de nieuwe woorden ertoe om de omstandigheden te kunnen plaatsen. „Als je ergens een woord voor hebt kun je je tenminste uiten en erover van gedachten wisselen. Door iets te benoemen kun je angst en onzekerheid over de situatie wegnemen.”

Andersom werkt het ook, geeft Möhrs toe: nieuwe samenstellingen als ‘Coronadiktatur’ of ‘Impfzwang’ of ‘Seuchensheriff’ (‘epidemie-sheriff’, onder meer gebruikt voor de Beierse minister-president Söder) klinken misschien kernachtig, maar boezemen, als begrip, ook onnodig angst in. Bovendien, zegt Möhrs, komen politici misschien graag met nieuwe termen die blijven hangen, maar steeds een nieuw woord voor hetzelfde zaait ook verwarring. „Het helpt de communicatie als je hetzelfde ook hetzelfde benoemt.”

Steeds een nieuwe naam voor steeds dezelfde terugkerende lockdown (ook wel ‘Lockdown-Jo-Jo’) is dan ook flinterdunne PR. De laatste dagen klinkt her en der in talkshows, online en ook in kranten de nieuwe trouvaille ‘mütend’, een samensmelting van ‘müde’ en ‘wütend’ dat de gemoedstoestand van Mecklenburg-Vorpommern tot Beieren adequaat weer schijnt te geven. De Frankfurter Allgemeine Zeitung noemde het een ‘mooi-droevige’ vondst. Droevig, met name: een flets woord voor een groot gevoel van onvermogen.