Maak ondermijning rechtsstaat zichtbaarder
Gemeenten moeten meer doen om de ondermijning van de rechtsstaat zichtbaar te maken.
De ondermijning is het sluipend bederf van onze rechtsstaat. Sociale en economische structuren worden er door aangevreten, het gevoel van veiligheid verzwakt. Hoogste tijd om met een gecoördineerd offensief de oorlog te verklaren aan de Al Capones van deze tijd. Minister Grapperhaus onderkent de urgentie en trekt 100 miljoen euro uit. Nu is de regio aan zet, want daar ligt het front. Als we de regionale krachten mobiliseren, hoort er ook de kracht van het publiek en de lokale politiek bij. Het betekent veel beter zichtbaar maken hoezeer de ondermijning ons persoonlijk leven ontwricht. Want het merendeel van het publiek en zijn lokale politici beseft nog niet half hoe groot het gevaar is.
Ondermijning is de louche sponsor die de plaatselijke voetbalclub benut om de jonge spelers te lokken als drugskoeriers. Als ze tegen de lamp lopen is de ‘mecenas’ van de club vertrokken. Ondermijning is de patser die tienermeisjes verleidt met prachtige cadeaus. Ze komen uiteindelijk op hotelkamers terecht waar ze niet moeten zijn. Ondermijning is de landbouwer die ongenode gasten op bezoek krijgt om onder gewelddreiging zijn loods beschikbaar te stellen. Voor plantjes uiteraard. Ondermijning zijn de zeepwinkeltjes die uit het niets opduiken en de vele zonnestudio’s (niet allemaal, hoor) die in plaats van bruinen witwassen. De ondermijning onttrekt zo miljarden euro’s aan onze economie, banen komen in het geding, argeloze mensen worden in de criminaliteit gelokt en gezinnen raken ontwricht. Het raakt ons allemaal.
Elke vorm van criminaliteit is ontwrichtend. Maar er is een verschil tussen de ‘traditionele’ misdaad en de hedendaagse ondermijning. We zijn het er over eens dat de bestrijding van de ‘traditionele’ criminaliteit elementair in ons rechtssysteem is. Weinig overheidstaken die op zo’n breed publiek en politiek draagvlak kunnen rekenen. Bij een straatroof, autokraak of fysiek geweld staat 112 dan ook roodgloeiend.
Hoe anders is dat bij de infiltratie van de onderwereld in de bovenwereld: de ondermijning. Het illegale circuit maakt op slinkse wijze gebruik van de faciliteiten van de legale systemen. In de openbare ruimte is het weliswaar rustig; onze dagelijkse waarneming doet vermoeden dat we de criminaliteit in de greep hebben. Maar in de onzichtbare cyberwereld en de gecamoufleerde zakenbranche is sprake van sterk verhoogde criminele activiteit. Daardoor zien we het niet en dat maakt het extra gevaarlijk. Dat zichtbaar maken is cruciaal. Maar nog lang niet overal wordt de urgentie onderkend. Uit een onderzoek van bureau Berenschot blijkt dat nog niet de helft van de onderzochte gemeenten in Nederland de bestrijding van ondermijning prioriteit geeft. Slechts een klein deel van de gemeenten die het wel doen, laat het bij intenties zonder concrete actie. Berenschot analyseerde tevens 252 nieuwe coalitieakkoorden. In 159 viel het woord ondermijning geen enkele keer.
De gemeenten hoeven het wiel echter niet zelf uit te vinden. Er zijn inmiddels beproefde instrumenten beschikbaar. Zoals het Regionaal Informatie en Expertise Centrum (RIEC), waarin alle relevante overheidsinstanties informatie uitwisselen en acties afstemmen. Het RIEC is in 2007 in Zuid-Limburg voor het eerst ontwikkeld. Dat zeg ik niet uit trots, maar omdat we er al geruime tijd ervaring mee hebben en ik kan verzekeren dat het werkt. Onze regio heeft een flinke hap uit de pot van Grapperhaus gekregen, omdat de plannen al klaar lagen. We gaan onder meer een flexteam van experts samenstellen, een digitaal ‘instrument’ ontwikkelen om verdachte zaken op internet sneller te herkennen, er komt een speciale training voor burgemeesters en we breiden de samenwerking uit met private partijen als banken, landbouworganisaties en vastgoed.
Zichtbaarheid en bewustwording zijn in dit alles de kernwoorden. Want zichtbaar maken is vooral een taak van gemeenten en lokale bestuurders. Zij moeten hun achterban uitleggen wat het gevaar is, ze moeten er beelden aan verbinden, ze moeten hun voorbeeldfunctie benutten (integriteit), in hun beleid prioriteit geven aan de ondermijning en investeren in een aanpak.
Zet er de schijnwerpers op, wees gewaarschuwd. Anonimiteit en onverschilligheid vormen een ideale voedingsbodem voor het veelkoppig monster dat ondermijning heet.
Annemarie Penn-te Strake is burgemeester van Maastricht.