Waanzin langs de Nijl

De Nijl in mij leest als een avonturenroman maar is het waargebeurde verhaal van historica en journalist Fleur van de Bij. Als geschiedenisstudent koos zij als scriptieonderwerp de Nederlandse ontdekkingsreiziger en correspondent voor het Algemeen Handelsblad Juan Maria Schuver (1852-1883) en, vooral, diens nooit opgeloste verdwijning langs de oevers van de Nijl. Archiefonderzoek alleen volstaat volgens Van der Bij niet en daarom vertrekt de jonge vrouw alleen naar Afrika om dezelfde reis als Schuver te maken; langs de Witte Nijl, de Blauwe Nijl in het onrustige Soedan en te eindigen in oorlogsgebied Mesra el Rek. Gelukkig komt zij steeds de juiste mensen tegen, al houd je soms je hart vast of zij niet te roekeloos of te goed van vertrouwen is. Zij weerstaat gevaar, slaat opdringerige mannen van zich af, wordt verliefd – ongevaarlijk is het allemaal niet. De onderzoekster lijkt bezeten van haar onderwerp waardoor zij verstrikt raakt in haar eigen niet verwerkte verleden. Dat wordt adembenemend beschreven en knap ingebed in haar zoektocht naar die man die toch het Haarlemmermeer in Afrika heeft ontdekt?

Fleur van der Bij: De Nijl in mij. Atlas contact, 239 blz. € 19,99

Ruim zes jaar deed Liesbeth Vonhögen onderzoek naar gedichten over de Tweede Wereldoorlog om een bijdrage te leveren aan de zogenaamde ‘herinneringscultuur’. Nu alles voorbij is, begint wat voorbij is opnieuw is de handelseditie van Vonhögens proefschrift en is gebaseerd op ´een corpus van 2791 gedichten’ uit verschillende bloemlezingen die chronologisch en thematisch ingedeeld zijn in bijvoorbeeld herdenkingsgedichten en collectieve of individuele herinneringsgedichten – er zijn talloze vormen van oorlogspoëzie. Verwacht geen dichtbundel met alle ruimte voor de gedichten maar wel een uitgebreide studie met verwijzingen naar dichters, hun poëzie, voorbeelden en vergelijkingen in de context van de Tweede Oorlog.

Liesbeth Vonhögen: Nu alles voorbij is, begint wat voorbij is opnieuw. Verloren, 221 blz. € 22

´Niemand kan u raad geven of helpen, niemand,’ zei de Duitse dichter Rainer Maria Rilke (1875-1926) meer dan een eeuw geleden in Brieven aan een jonge dichter. ‘Er is maar één enkel middel. Daal af in uzelf.’ Op eenzelfde wijze geeft de Ierse schrijver en docent Colum Mc Cann in Brieven aan een jonge schrijver tips aan de hand van uitspraken van andere schrijvers en filosofen. Zo leert Ernest Hemmingway de jonge schrijver zijn personages te beschermen: ‘Laat je niet verleiden om perfecte personages te maken … laat ze mensen, mensen, mensen blijven en laat ze geen symbolen worden’. Ook gooit McCann enigszins zijn eigen glazen in door een beginnend schrijver af te raden een cursus te volgen: ‘Ga eerst het leven vieren, dan heb je onderwerpen genoeg.’ Een opleiding kan je het schrijven mogelijk maken, maar het je leren kan zij niet. McCanns brieven zijn hilarisch, ontnuchterend en behulpzaam. Niet alleen voor jonge schrijvers maar bijvoorbeeld ook voor jonge journalisten.

Colum McCann: Brieven aan een jonge schrijver. Oorspronkelijke titel: Letters to a Young Writer. Vertaling Frans van der Wiel. De Harmonie, 162 blz. € 17,50

Van Winston Churchill zou men dan weer kunnen leren speechen. De Britse staatsman ontleende zijn redenaarskunst aan de Grieken en Romeinen in het algemeen, en aan Cicero (De Oratore) in het bijzonder. Het boek In duistere tijden van schrijver en producent Anthony McCarten over de Britse staatsman Winston Churchill in de Tweede Wereldoorlog, ligt ten grondslag aan de film Darkest Hour die deze week in première ging. McCarten heeft zich geconcentreerd op de periode vanaf Churchills onverwachte benoeming tot premier op 10 mei 1940. Een groot deel van Frankrijk was bezet en meer dan 300.000 Britse soldaten zaten in de val bij Duinkerken. Churchill stond onder grote druk om vredesonderhandelingen met nazi Duitsland te gaan voeren maar trachtte zijn politieke tegenstanders en het Britse volk ervan te overtuigen dat een oorlog nog altijd te verkiezen was boven een oneervol akkoord met Hitler. De retoriek bleek machtiger dan het zwaard en Engeland zou niet opgeven. De geschiedenis heeft hem gelijk gegeven.

Anthony McCarten: In duistere tijden. Oorspronkelijke titel: Darkest Hour. Vertaling Annemie de Vries. Spectrum, 288 blz. € 15

Het oorspronkelijk in 1956 geschreven De laatste graanrace is een klassiek zeemansverhaal van de Engelse schrijver Eric Newby (1919-2006) die in de herfst van 1938, aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog, in Belfast aanmonsterde aan boord van de Finse viermaster Moshulu, het grootste zeilschip in de graanhandel tussen Australië en Europa. Op de terugweg van Australië naar Europa deden dertien viermasters mee aan de ‘graanrace’ waarvan er elf – ook de Moshulu – via Kaap Hoorn zeilden. Newby beschrijft negen maanden aan boord: de wacht lopen, af- en optuigen van de zwaarweerzeilen, poetsen van het schip, ceremonies met veel aquavit en steeds als Engelsman vernederd worden (‘Engelse jongens zijn net meisjes’) door de vooral Zweedse bemanning.

Eric Newby: De laatste graanrace. Oorspronkelijke titel The Last Grainrace. Vertaling door J.G. Baggerman jr. Hollandia, 323 blz. € 18,99

Beeldend kunstenaar Jeroen Hermkens kreeg in oktober 2016 van het Erasmushuis in Jakarta de opdracht een muurschildering te maken voor het trappenhuis van deze ‘culturele ambassade’. Hermkens vroeg Erasmuskenner Han van Ruler om raad en samen bedachten zij het idee om de negen steden die theoloog en schrijver Erasmus (1466-1536) het meest beïnvloed hadden, als uitgangspunt te nemen. In de voetsporen van Erasmus is het zeer gedetailleerde verslag van de totstandkoming van de schilderingen – Hermkens bezocht de steden die hij niet kende om er schetsen te maken – en tegelijkertijd een heldere, toegankelijke biografische schets van Erasmus. De steden die werden gekozen zijn Rotterdam, Gouda, Deventer, Parijs, Oxford, Leuven, Venetië, Freiburg en Bazel waar Erasmus overleed.

Jeroen Hermkens en Han van Ruler: In de voetsporen van Erasmus. Pharos,159 blz. € 22,50